خیابان ناصرخسرو چگونه تبدیل به محل نخستین کتابفروشی ها و مدرسه و دواخانه تهران شد؟   - جلوه های سنت و مدرنیته در یکی از قدیمی ترین خیابان های تهران
سرویس فرهنگ و هنر - خندق جدید تهران که ساخته می‌شود، خندق قدیمی ‌پر می‌شود و جای آن خیابانی شکل می‌گیرد که امروز آن را به نام ناصرخسرو می‌شناسیم.

به گزارش سرویس فرهنگ و هنر خبر ناب به نقل از همشهری - همشهری آنلاین، شقایق عرفی نژاد: در خیابان جدید در کنار مدرسه و حوزه علمیه مروی که از سال های پیش تر وجود داشته است، مدرسه دارالفنون هم ساخته شده و با ایجاد خیابان ناصریه دری از بخش شرقی این مدرسه که پیش تر راه ورود به آن از داخل ارگ سلطنتی بود گشوده می شود. با ساخت خیابان ناصریه کتابفروشی ها. مطبعه ها و چاپخانه ها راه اندازی می شود. شمس العماره هم به عنوان اولین ساختمان مرتفع تهران در کنار حجره های سنتی این خیابان قرار می گیرد. این ها را که کنار هم بگذاریم متوجه می شویم قدیمی ترین خیابان تهران. عناصر سنتی و جلوه های مدرنیته را در کنار هم در خود جا داده است که در طول سال ها در کنار هم به حیات خود ادامه داده اند. آنچه می خوانید گفت وگویی است با ناصر تکمیل همایون، جامعه شناس، پژوهشگر و تهران شناس برجسته در باره این خیابان. در این گفت وگو که سال گذشته با این پژوهشگر فقید انجام شد، او از پیشینه تاریخی و فرهنگی این خیابان گفته است:

«ناصر تکمیل همایون» صحبت هایش را با شرحی از بافت تهران قدیم شروع می کند تا موقعیت خیابان «ناصریه» را مشخص کند: «در درون تهران دوره قاجار قلعه ای وجود داشته که بارگاه سلطنتی به شمار می رفته است. که چهار طرف این ارگ سلطنتی و کاخ گلستان دیوارهایی بوده که قلعه را از بقیه شهر که شامل سنگلج و عودلاجان و بازار می شده، جدا می کرده است. از سمت شمال، این قلعه از میدان مشق شروع می شده و تا قسمت شرقی میدان توپخانه ادامه داشته است.

قسمت جنوبی قلعه یا ارگ هم از گلوبندک شروع می شده و تا بعد از دربخانه ادامه داشته است. در آن زمان همه معابر اطراف ارگ کوچه بودند. در دوران رضاشاه است که بسیاری از خانه های محدوده سنگلج هم از بین می رود و خیابانی به اسم خیام شکل می گیرد و بعدها پایین چهارراه گلوبندک را هم ادامه می دهند و خیابان را از شرق و غرب پهن تر می کنند. این اتفاقات در زمان شهرداری بوذرجمهری رخ می دهد و خیابان شرقی غربی را هم به اسم او، بوذرجمهری نامگذاری می کنند؛ خیابانی که پیش از این درواقع کوچه باریکی بوده که به سبزه میدان می رسیده و آن طرف تر از آن هم ورودی کاخ سلطنتی بوده است.

خیابان ناصرخسرو چگونه تبدیل به محل نخستین کتابفروشی ها و مدرسه و دواخانه تهران شد؟   - جلوه های سنت و مدرنیته در یکی از قدیمی ترین خیابان های تهران

 ... و اما ناصرخسرو

تکمیل همایون توضیح می دهد ناصرخسرو که در محدوده همین ارگ سلطنتی است، اصلا در منطقه ای به اسم حیاط شاهی واقع شده بود: «خندق تهران از این قسمت شروع می شده و تا شمس العماره ادامه پیدا می کرده است. در همین جاست که بازارچه مروی و مدرسه و مسجد مروی ساخته می شوند. سمت راست خندق هم محله عودلاجان و کوچه هایی بوده که به پامنار می رسیده است. در این کوچه ها خانه های اعیان و اشراف آن زمان وجود داشته است.»

سالیان سال ناصرخسرو محل کتابفروشی هایی بود که در کنار دیگر مغازه های این خیابان از جمله فروشگاه ها لوازم تعزیه و عزاداری ماه محرم فعالیت می کردند. تکمیل همایون درباره این کتابفروشی ها می گوید: «در همان زمان ناصری در این خیابان شروع به ساخت مغازه می کنند. اولین مغازه هایی هم که شکل می گیرند، کتابفروشی ها و چاپخانه ها هستند. درواقع کتابفروشی هایی که پیش از این در بازار بین الحرمین بودند، به این خیابان منتقل می شوند.»

این اتفاق البته دلیل واضح و مهمی دارد که تکمیل همایون آن را این طور شرح می دهد: «دارالفنون و مدرسه مروی به عنوان دو مرکز فرهنگی در این خیابان فعال بوده اند. بنابراین طبیعی است کتابفروشی ها هم در نزدیکی این دو مرکز و در همین خیابان شکل بگیرند. اصولا مشاغل و حرفه ها با فضای عمومی جامعه شکل می گیرند. وقتی دارالفنون تأسیس می شود و همین طور مدرسه مروی، یعنی هم دانشجویان و دانش آموزان مدرسه جدید تحصیل می کنند و هم طلاب، بنابراین لازم بوده برای این دو قشر کتابفروشی و کتابخانه ایجاد شود. بعدها کم کم دانشسرای عالی در سه راه ژاله تأسیس شد و همین طور مدارس دیگری در اطراف مجلس و مدرسه علمیه پا گرفتند. به همین دلیل هم کتابفروشی ها به خیابان شاه آباد منتقل شدند. وقتی هم دانشگاه تهران تأسیس می شود. کتابفروشی ها به محدوده مقابل این دانشگاه منتقل می شوند. با بزرگ تر شدن تهران و با گذشت سال ها کتابفرورشی های دیگری هم در چند نقطه دیگر تهران مثل خیابان کریم خان ایجاد می شوند.

خیابان ناصرخسرو چگونه تبدیل به محل نخستین کتابفروشی ها و مدرسه و دواخانه تهران شد؟   - جلوه های سنت و مدرنیته در یکی از قدیمی ترین خیابان های تهران

دانشجویان و دانش آموزان در کنار هم

با وجود یک مدرسه علمیه و یک مدرسه با نظام آموزشی مدرن، این خیابان به محل رفت وآمد طلاب و دانش آموزان و دانشجویان تبدیل می شود. تکمیل همایون می گوید: «مدرسه علمیه مروی در زمان فتحعلیشاه ساخته می شود. در آن زمان طلبه ها در این مدرسه اصول و حکمت و فلسفه می خواندند (و هنوز هم همین طور است). دارالفنون که تأسیس می شود با مدرسه جدیدی مواجه می شویم. نمی توان در مدرسه قدیمی را هم بست. بنابراین هر دو در کنار هم کار می کنند. علت این که دارالفنون هم در همین خیابان ساخته می شود، این است که زمینی که امیرکبیر برای آن در نظر گرفت، زمین شمالی کاخ گلستان بود که پیش از آن به عنوان سربازخانه از آن استفاده می شد.

امیرکبیر ناصرالدین شاه را قانع می کند این زمین را در اختیار او بگذارد تا مدرسه بزرگی در آن بسازد و به این ترتیب مدرسه دارالفنون در این قسمت ساخته می شود. در این مدرسه هم از خیابان ناصرخسرو نبوده است. از باب همایون که بخشی از ارگ بوده باز می شده است. بعدها در دوران جدید است که در آن در خیابان ناصرخسرو باز می شود. دارالفنون در اصل اولین دانشگاه یا کالج ایران است که در این خیابان ساخته می شود و شروع به کار می کند. سخنرانی های علمی سنگینی هم در این مرکز صورت می گیرد. در کنار آن مدرسه مروی هم بوده که طلاب در آن درس می خواندند.»

 داروخانه ها

تا مدت ها داروخانه ها و کتابفروشی ها در کنار هم در این خیابان کار می کردند. تکمیل همایون توضیح می دهد: «وقتی کتابفروشی ها این خیابان تعطیل می شوند، دواخانه ها بیشتر می شوند. با وجود این داروخانه ها، قاچاق دارو هم به وجود می آید. درواقع پادوهای داروخانه سعی می کنند زودتر از همدیگر، داروها را برای داروخانه خودشان تهیه کنند. شاید اصلا قصدشان قاچاق نبوده است.

خیابان ناصرخسرو چگونه تبدیل به محل نخستین کتابفروشی ها و مدرسه و دواخانه تهران شد؟   - جلوه های سنت و مدرنیته در یکی از قدیمی ترین خیابان های تهران

 گاراژها

تکمیل همایون از بنگاه های مسافربری و گاراژها هم به عنوان یک پدیده جدید و مدرن در این خیابان می گوید و توضیح می دهد کسانی که می خواستند به سمت قم یا اصفهان بروند از گاراژهای این خیابان که حکم ترمینال مسافربری را داشت استفاده می کردند و یکی از معروف-ترین این ترمینال ها در میدانچه روبه روی شمس العماره بود.

 فروشگاه های لوازم تعزیه و عزاداری

او وجود فروشگاه های لوازم عزاداری ماه محرم را وابسته به تکیه دولت می داند که در جنوب این خیابان قرار داشته است: «در پایین خیابان ناصرخسرو در خیابان بوذر جمهری کوچه ای است که هنوز به آن کوچه تکیه دولت گفته می شود. ساختمانی که امروزه بانک ملی است، در زمان ناصرالدین شاه محل تکیه دولت بوده است که بعدها می سوزد و از بین می رود. در اطراف این تکیه اماکنی بود که اجناسی مثل مهر، تسبیح، سجاده و البته وسایل تعزیه و پرچم عزاداری می فروختند. این مغازه ها بدون این که سیاستی در کار باشد، به واسطه وجود تکیه دولت و مدرسه علمیه مروی در این خیابان فعالیت می کنند و این خیلی طبیعی است که در کنار تکیه دولت وسایل عزاداری و تعزیه فروخته شود. در زمان قدیم در بازار بین الحرمین تمام دکان ها کتابفروشی بودند و قرآن و مهر و تسبیح هم می فروختند. هیچ وقت کنار مسجد ذغال فروشی ساخته نمی شود یا در کنار مدرسه مغازه کله پاچه فروشی نمی بینیم. بنابراین خیلی طبیعی است که مغازه هایی در اطراف تکیه دولت و مسجد مروی شکل بگیرند که به آن ارتباط داشته باشند.»

این خبر توسط سایت همشهری آنلاین منتشر شده و خبر ناب صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.

منبع : همشهری آنلاین

اخبار گوناگون در خبر ناب