راهکار جدید حفاظت از یوزها: حصار الکتریکی - آیا ایران و فیروز امکان زادآوری دارند؟

به گزارش سرویس اجتماعی خبر ناب به نقل از همشهری - زهرا رفیعی: از نظر مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست، حفاظت از یوزپلنگ موضوعی ملی است و همه افراد از بخش خصوصی و حکومتی باید در قالب برنامه اقدام ملی پای کار بیایند.

ایجاد یک یا چندین محدوده وسیع ۵۰-۱۰هزار هکتاری با حصارهای الکتریکی، آخرین راهبرد متخصصان حیات وحش است که تحت عنوان «فراجمعیت» ارائه شده. سعید یوسف پور، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان که تنها زیستگاه یوزپلنگ در آن قرار دارد، در گفت وگو با همشهری می گوید: تجربیات موفقی در کشورهای آفریقایی به ویژه آفریقای جنوبی در زمینه فراجمعیت وجود دارد. نگاه ما احیای جمعیت یوزپلنگ در زیستگاه های تاریخی است. در ایران تجربه موفقی در مورد پیشگیری گونه گوزن زرد ایرانی داریم. البته این دو گونه اکولوژیکی و فیزیولوژیکی اصلا شرایط یکسانی ندارند ولی تجربه گوزن زرد در ایران نشان داده است که می توان گونه ای را که در طبیعت به شدت در معرض انقراض است، در شرایط نیمه طبیعی حفظ کرد. می توان حفاظت از گوزن زرد در نیمه اسارت را به نوعی «فراجمعیت» حساب کرد. در طی ۲۲ سال گذشته ۲۰۰ یوزپلنگ در عرصه های طبیعی کشور محو شده اند یعنی از توله هایی که در طبیعت به سن استقلال رسیده بودند هیچ اثری دیده نشده است. و فقط ۱۷ قلاده یوز در دورین های تله ای در محدوده توران ثبت شده است. عواملی مثل کمبود طعمه، قاچاق، تعارض با جامعه محلی، سگ گله و رقبای گوشتخواری مثل پلنگ و گرگ می تواند عامل از بین رفتن این گونه باشد ولی در مجموع، یوزپلنگ نتوانسته است با شرایط زیستگاه تاریخی اش که درگیر تغییر اقلیم، چرای بی رویه دام، معدنکاری، حضور شتر، دام سبک و ... است، خود را وفق دهد.

البته این متخصص حیات وحش تاکید می کند که شانس رسیدن به سن بلوغ در توله های یوزپلنگ در طبیعت آفریقا هم به علت رقابت با سایر گوشتخواران کمتر از ۵۰ درصد است و می گوید: این نرخ در ایران با افزون شدن تعارضات انسانی به رقابت بین گونه ای، طبق ارزیابی های اخیر از آفریقا نیز کمتر است.

او در مورد مزایای مراکز فراجمعیت می گوید: مراکز فراجمعیت مزایای بسیاری دارد؛ موفقیت در آبستنی و زایمان گونه نزدیک به ۸۵ درصد است و از سوی دیگر از آجایی که عرصه طبیعی فنس کشی می شود رقبای یوزپلنگ مثل پلنگ، گرگ و کفتار و همچنین رقبای طعمه این گونه مثل دام و شتر فرصت حضور نمی یابند. ضمن اینکه می توان به صورت مستمر شرایط را پایش کرد. هدف از راهبرد فراجمعیت این است که بتوانیم در شرایط نیمه طبیعی جمعیت یوزپلنگ را حفظ و تکثیر کنیم.

سعید یوسف پور، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان می گوید: منابع مالی این راهبرد هنوز تامین نشده است و از آنجایی که یوزپلنگ موضوع فراملی است، دولت و صنایع بزرگ هر اقدامی که از عهده شان برمی آید باید انجام دهند. اگر تدابیر لازم اتخاذ نشود خطر انقراض یوزپلنگ در آینده ای نزدیک وجود دارد. حفظ یوزپلنگ در گرو تامین نیروی انسانی و تامین مالی است و برای آن باید با حضور همه ارکان نظام برنامه اقدام ملی ایجاد کرد. کشور چین توانست پاندای بزرگ را به عنوان نماد ملی از انقراض جلوگیری کنند.

تیم جدیدی که حفاظت از یوز ایرانی را بر عهده گرفته اند به سه راهبر اساسی برای نجات یوزپلنگ از لبه انقراض رسیده اند. سعید یوسف پور یکی از اعضای این تیم می گوید: برای نجات یوزپلنگ سه راهبرد پیش روی کشور است. اولین راهبرد حفاظت از زیستگاه و بهبود شرایط آن است. ما به دنبال کاهش تهدیدات زیستگاه هستیم؛ کاهش منابع آب در اثر تغییر اقلیم را با استفاده از روان آبهای فصل بارندگی و سامانه های سطوح آبگیر باران مدیریت کنیم، پوشش گیاهی را با این سازوکار تقویت کنیم و طعمه های یوزپلنگ را تقویت کنیم. ما ناگزیر به انتقال طعمه از سایر زیستگاه ها به زیستگاه یوز هستیم. همچنین، نیاز است که شترها به عنوان عامل تهدید منابع آبی کنترل شوند، چرای دام با برنامه انجام شود، تعداد سگ های گله کاهش یابد و تعارضات انسانی نیز کنترل شود.

دومین راهبرد ایمن سازی کریدورهای عبور یوز از میامی به عباس آباد است. تا کنون بخش کوچکی از مسیر فنس کشی شده روشنایی گذاشته شده ولی این کافی نیست. فنس کشی، روشنایی و محدودیت سرعت باید کامل اجرا شود.

راهبرد سوم تکثیر در اسارت است. بخشی از کار تا کنون در مرکز تحقیقات و تکثیر یوزپلنگ آسیایی در پارک ملی توران انجام شده است. در ماه های گذشته بخش های مختلف سایت تکثیر استانداردسازی شده است. مثلا مخفی گاه تعبیه شده و ۳ جایگاه جدید و «چیتاران» برای یوزها در نظر گفته شده است. درهای بخش ها برقی شده، بخش تغذیه یوزها جداسازی شده، ارتفاع فنس ها اصلاح شده و ... برای تکمیل این بخش از راهبرد سوم، باید لایه بافر یا ضربه گیر دور این منطقه ایجاد شود و فنس های الکتریکی تعبیه شود. بحث فراجمعیت مکمل این بخش از راهبردهاست. با توجه به اینکه درصد موفقیت در این روش بیشتر از تکثیر در اسارت است، مکان هایی در خراسان شمالی و سمنان جانمایی شده است و در صورت موفقیت، در زیستگاه های تاریخی یوز مثل اصفهان، یزد، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و کرمان هم اجرایی خواهد شد.

به اعتقاد او همه فناوری های مورد نیاز برای ایجاد مراکز فراجمعیت در کشور وجود دارد؛ فقط مکمل های غذایی، دارو و برخی واکسن های مورد نیاز یوزپلنگ از روش های مختلف از خارج کشور تامین می شود. اخیرا هم دکتر پیتر کالدول برای معاینه فیروز به ایران آمد و با خود بخشی از این اقلام را آورد.

سعید یوسف پور توضیح می دهد: در راهبرد تکثیر در اسارت تا جایی که ممکن باشد، زنده گیری از طبیعت اولویت ما نیست. چند روز پیش فیروز تنها نر موجود در اسارت، مورد معاینه قرار گرفت. نمونه اسپرم برای سنجش کمیت و کیفیت آن گرفته شد. هنوز جواب آزمایش ها نیامده و اگر شرایط فیروز مناسب نباشد، به سمت گرفتن یوز نر از طبیعت خواهیم رفت. اصل و اولویت ما عدم دستگاری در طبیعت است. هم اکنون ۶ یوز در سایت تکثیر توران وجود دارد، فیروز تنها نر سایت است. دلبر کهنسال است و تخمدان ها و شاخ های رحم اش آتروفی شده و امکان بارداری ندارد. ایران هم بعد از سزارینی که انجام شد دچار مشکلاتی شده است. یکی از شاخ های رحم سالم و دیگری به صورت محدود فیبروز شده است و در نتیجه توانایی باروری اش با ابهام مواجه است. ۳ یوزپلنگ ماده جوان در اختیار داریم؛ آذر، توران و ابریشم که چند ماه دیگر به سن بلوغ کامل می رسند. بررسی هایی که روی فیروز انجام می دهیم برای بررسی فرصت طلایی پیش رو است. اگر فیروز توان باروری نداشته باشد طبیعی است که به سراغ برداشت از طبیعت خواهیم رفت. ۱۰ توله یوز در طبیعت وجود دارد که جنیست ۴ فرد از آنها تشخیص داده شده و ۳ فرد از آنها نر هستند. آنها در شرف استقلال و پیدا کردن قلمرو هستند از آنجایی که ما پایش مستمر زیستگاه های بیرون از توران نداریم، نمی دانیم چه اتفاقی برای توله ها خواهد افتاد. بنابراین اگر فیروز شرایط لازم را نداشته باشد ترجیحمان این است که یکی از این سه توله را زنده گیری کنیم.

در زمستان گذشته، فیروز فرصت جفت گیری داشت. سایت تکثیر چندین ماه است که در قرنطینه کامل است. افراد غیر مرتبط اجازه حضور ندارند. حتی من هم از طریق مانیتورهای اتاقگ نگهبانی سایت را رصد کرده ام. همه تلاش ما بر این است که سایت تکثیر را از حواشی به دور نگهداریم. ما به دنبال آزمون و خطا نیستیم و همه تصمیمات بر اساس نظرات کارشناسی و خرد جمعی است. سعی می کنیم همه مسائل یوزپلنگ شفاف باشد چون یوزپلنگ متعلق به همه مردم است و مردم باید جزئیات مسائل یوزپلنگ را بدانند.

این خبر توسط سایت همشهری آنلاین منتشر شده و خبر ناب صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.

منبع : همشهری آنلاین