غزل سعدی: عاشقانه یا عارفانه؟
به گزارش سرویس فرهنگ و هنر خبر ناب به نقل از خبرآنلاین - همزمان با روز بزرگداشت سعدی (اول اردیبهشت ) مروری داریم بر بخش هایی از مقاله سعید حمیدیان با عنوان «غزل سعدی: عاشقانه یا عارفانه؟» که در کتاب «در طریق ادب؛ از فردوسی تا نیما» منتشر شده است.
او در بخش هایی از این مقاله با طرح این پرسش که شعرهای سعدی عارفانه است یا عاشقانه نوشته است: «بسیاری بر آنند که: غزل سعدی را با عرفان و عارفانگی چه کار؟ یا نهایت لطفی که در حق سعدی می فرمایند اینکه: سعدی حقیقت را تنها در مجاز جست وجو می کند.
به گزارش ایسنا، سعدی به تعبیری عارف آفاق است و شاعر آفاق و اهل اصالت آفاق (البته تنها در عوالم هنر).
عرفان سعدی تابع فرایند همزمان نگریستن بر آفاق و در انفس است. اهل استغراق در اسماء و صفات الهی و محو در اثبات یا طمس و انهماک نفس در وحدت و امثال این ها نیست و یا لااقل در عالم شعر نیست، به خلاف عارفان شاعر و یا متشاعری که گاهی گویی فراخنای غزل را عرصه عرضه تأملاتی پنداشته اند که نوعاً در تنگنای چله و خلوت به هم می رسد و لاجرم غزل را از مفاهیم مجرد و مصطلحات و مفاهیم تصوف نظری و علمی انباشته اند، در جهان نگری ذوق آگین و شوق انگیز سعدی هیچ چیز در عالم نیست که شایان تأمل و موجد وجد دل و درون نباشد.
شاید یکی از تفاوت های غزل سعدی با غزل امثال عطار و مولانا این باشد که در غزل های این دو، امور و احوال درونی کمتر تابع یا بازبسته مشاهده آفاقی است و به اصطلاح بدون مقدمه خارجی هم پدید می آید. (و مگر نه این که «الصوفی قاهر علی الاحوال»؟) اما سعدی از آنجا که عارف نه به معنای کامل و رایج کلمه است، حالات درونی اش در غزل (دست کم آن طور که ما می بینیم) جز با مشاهده بیرون و آفاق یا مشاهده شکل مخیل زیبایی های آفاق پدید نمی آید. پس سعدی، در عالم غزل سرایی، اساسا کاری جز مشاهده صنع خدایی در محیط بیرون از خود ندارد و احوال درونی منتزع از امور آفاقی در غزل او جایی و معنایی ندارد. از همین عالم و آدم اگر زیبایی ایزدی را برداری، هیچ جز حشو و زاید برجای نمی ماند: «آن است آدمی که در او حسن سیرتی/ یا لطف صورتی است، دگر حشو عالم است».
با این اوصاف آیا جای شگفتی است که در هر غزل سعدی رفت و برگشت یا ارجاعی متناوب و مداوم از صورت به معنی یا مجاز به حقیت یا آفاق به انفس و برعکس هست؟
همچنان که در عرفان دو جنبه بنیادین آفاقی و انفسی (که البته غایت جنبه آفاقی هم جنبه انفسی یعنی درون و ضمیر عارف است) وجود دارد، می توان گفت در غزل عرفانی و عارفانه نیز به اعتبار اینکه عالم آفاق اصل قرار گیرد یا عالم انفس، دو شیوه کلی پدید می آید:
غزلی که مهم ترین توجه را به آفاق بیرون دارد (سعدی و حافظ).
غزلی که بنیاد را بر نفس و عالم روح قرار می دهد (عطار و مولانا).
البته میزان این توجه نسبی است زیرا شاعر، حتی عرفانی ترین گونه آن، همواره برای تصویر و تجسیم امور معنوی، ناگزیر از بهره گیری از امور مادی و محسوس نهایتا به میزان کم وبیش است.
جالب توجه اینکه از نظر میزان اهمیتی که شاعر برای امور آفاقی و بیرونی قائل است نیز در خود شعر (غزل) همین دو گونه زاده می شود:
غزلی که شاعر برای جهات و جوانب هنری و شاعرانه اش یعنی برای جمال خود شعر به همان اندازه اصالت و اهمیت قائل است که برای متعلق توصیفات و امور و احوال آن، یعنی همان جمال بیرونی. به عبارت دیگر، شاعر، طبیعت درون شعر را هم همان قدر زیبا، ساخته و پرداخته می خواهد جلوه های جمال بیرونی را یعنی شعری هنرمندانه به تمام معنی و مگر هنر در اصل چیزی جز عینیت، بخشیدن و جان و روح بخشیدن به ایده ها و تصورات افکار است؟ به عبارت دیگر، جامه یعنی شعر نیز مثل بدن و در تناسب کامل با آن باید باشد. سعدی و حافظ در غزل سرایی مظهر رویکرد هنرمندانه به غزلند.
غزلی که مثل هر قالبی دیگر برای شاعر عارف بیشتر وسیله است تا هدف و معیارها و هنجارهای هنری برای چنین شاعری نه چندان اهمیتی دارد و نه اصالتی. پس، از این معیارها و هنجارها به همان اندازه بسنده می کند که بتواند جامه ای برای اندیشه اش باشد، حالا اینکه این جامه متناسب و خوش دوخت باشد یا نه و اینکه حتی کمابیش تنگ و گشاد باشد، باکی نیست (غزل عطار و مولانا).
سعدی، با این اوصاف در غزل هنرمند است، هنرمندی که به جامه زیبا و هنرمندانه و خوش پرداخت همانقدر بها می دهد که به تن خود. برای سعدی، زیبایی شعر هم به خودی خود جزء تجربه کلی جمال است. در این صورت، تفاوت میان شیوه غزل سعدی (که حافظ هم در اساس بر همان راه رفته است) با غزل مولانا روشن تر می شود، بدین معنی که علاوه بر تفاوت های بی حد و حصر غزل سعدی و مولانا که اولی دارای لحن آرام و زمزمه گونه و حالت میعان و دومی پر از تپش و کوبش و اغلب با ضرب آهنگ تند و با حالت فوران و خلجان است، می بینیم که درغزل مولانا اساس خود زبان شعر جزء لازم و ملازم تجربه درونی جمال نیست بلکه تابع آن است، پس اگر قالب و زبان محدود باشد یا به اصطلاح نسبت به محتوا لنگ بزند می توان بلکه باید هنجارها را به تناسب احوال درونی شاعر شکست. هم از این روست که اعجاب ها از هنر زبانی سعدی از آن جهت است که این زبان هرگز از تجربه جمال شاعرانه و دید و دریافت شاعر تفکیک پذیر نیست و هر دو همزاد و همراه و همگون یکدیگرند درحالی که شگفتی ما از زبان غزل مولانا از حیث ترکیب نامعهود و نامأنوس الفاظ و مفاهیم و شکستن قواعد و هنجارهای زبان و شعری به تناسب جریان سیال احوال و عواطف شاعر و مفاهیمی است ورای توان و ظرفیت قالب و زبان. بنابراین باز آیا جای شگفتی است که غزل سعدی تا بدین حد بیانگر آمیختگی بلکه این همان میان جسم و روح، صورت و سیرت، جمال بیرونی و درونی، یا رفت وبرگشت همیشگی و مداوم میان چهره زیبا و نفس زیبایی و کلا صانع و مصنوع و خالق و مخلوق در یک غزل واحد است؟»
این خبر توسط سایت خبرآنلاین منتشر شده و خبر ناب صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.
منبع : خبرآنلاین
- سریال پایتخت 7 بدون کدام بازیگر ساخته می شود؟ - غایبان سرشناس سریال پایتخت کدامند ؟!
- تزئینات خانه ابدی آزاده نامداری در سالگردش - نوشته روی سنگ قبرش خاص است ! + تصاویر و بیوگرافی خانم مجری
- مرجانه گلچین شیطنت های جوانیش رو فاش کرد - مرجانه گلچین از احساسات خودش میگه
- چیدمان میز و صندلی پلاستیکی محل بازی نوه های رهبر معظم انقلاب - نوه آقا در منزل پدربزرگش وسایل بازی ندارد
- ماشاالله قصاب کیست و کجاست؟ + عکس و بیوگرافی
- زیبایی نچرال سولماز آقمقانی ، لیلای سریال سه در چهار + تصاویری جذاب وبیوگرافی
- دختر ایرانی که دل ژوزه مورایس را برد - شیدا مقصودلو زن سرمربی سپاهان کیست؟!+ تصاویر
- شیدا مقصودلو خواهر تتلو است؟ - زن سرمربی خارجی سپاهان کیست ؟! + عکس
- فرزاد فرزین با یک سریال ترکیه ای به نمایش خانگی آمد
- ژست جالب سمیرا حسن پور در جدیدترین عکسش - حسن پور هر روز جوان تر می شود
- چهره واقعی بازیگر مرد داعشی سریال پایتخت بیرون سریال + تصاویر و بیوگرافیو دلیل قطع شدن پایش
- قابی از سحر دولتشاهی و حامد بهداد در پشت صحنه یک فیلم
- عکس شوهر خوش قد و بالا و جذاب شبنم مقدمی ! - خانم داور صداتو جه سلیقه ای داره !
- عکس جوانی جذاب محسن قرائتی ! + بیوگرافی و تصاویر منتشر نشده اش !
- انتقاد از سریال (حشاشین) به رسانه های عرب زبان رسید
- زرنگ بازیِ سعید آقاخانی در نون خ 5 که شاید متوجهش نشده اید
- نکوداشت چهره برجسته فرهنگ و ادب کشور (استاد جواد محقق) در همدان
- وزیر فرهنگ در سفارت ایران در آذربایجان حضور یافت
- زمان پخش سریال (سلمان فارسی) مشخص شد
- انیمیشن هایی متفاوت برای بزرگترها ؛ انیمیشن هایی مفرح برای بچه ها
- جزئیات (شب نغمه های اذان ایرانی) اعلام شد - تجلیل از 2 موذن پیشگام
- چهار روایت متفاوت از افتخارآمیزترین شغل دنیا
- مبلغ بن خرید از نمایشگاه کتاب چقدر است؟
- ترایبکا به سراغ سالگردهای خاطره انگیر می رود - 25 سالگی (سوپرانوها)
- از پوستر رویداد ملی (وعده صادق در آئینه هنر) رونمایی شد
- بوی شورش از درون جشنواره کن 2024 می آید - کارکنان در طلب حقوق بیشتر
- 5 (آخرالزمان) دیدنی که در سال 2024 خواهیم دید!
- تجدید خاطره با (جاده های سرد) - (مصلحت) به تلویزیون رسید