کارنامه هنری ناصر چشم آذر؛ به یاد خالق (باران عشق)

مولود خانواده موسیقایی

به گزارش ایران، بی تردید تبحر او در زمینه آهنگسازی بی تأثیر از نقش خانواده در آموزش و ترغیب او به این هنر نبوده است. 

ناصر چشم آذر در خانواده ای اهل هنر و موزیسین متولد شده است و در کنار برادرش منوچهر چشم آذر درسایه تعلیمات پدر، استاد اسماعیل چشم آذر (ازنوازندگان بنام موسیقی آذربایجان در سازهای کمانچه و تار) مراحل اولیه موسیقی را آموزش دید. ساز انتخابی او آکاردئون بود و در۱۲سالگی به همراه مرحوم پدرش وارد ارکستر آذربایجانی رادیو ایران شد و در ۱۳ سالگی جایزه ویژه موسیقی را در مقطع دبیرستانی به خاطر نواختن آکاردئون دریافت کرد.

جالب اینکه ۱۷ سال داشت که توانست رهبری کنسرتی در سفارت ایران درعراق را بر عهده بگیرد و در ۲۰ سالگی برای گذراندن دوره موسیقی جَز به آمریکا مسافرت کرد. او نوازندگی ساز پیانو را در نوجوانی و به صورت خصوصی آموزش دید و در ادامه دوره های تکمیلی این ساز را نزد استادانی چون مرتضی حنانه و امانوئل ملیک اصلانیان سپری کرد.

این آهنگساز، سال ۱۳۵۷ به مدت ۵ سال جهت تکمیل دوره موسیقی جاز و موسیقی فیلم به آمریکا سفر کرد اما سال ۱۳۶۳ و با فوت پدرش به ایران بازگشت و از آن زمان به بعد عمده فعالیتش ساخت موسیقی فیلم و سریال بود. ناصرچشم آذر از پیشگامان سازهای الکترونیک در ایران است و از همان ابتدای کار نگاهش به دنیای موسیقی متفاوت بود. دنیای موسیقایی او سراسر عشق و شور و زندگی است مانند «باران عشق» که یکی از شاهکارهای این هنرمند است که با خاطره جمعی مردم ما گره خورده و بسیاری او را با این قطعه می شناسند. 

کارنامه سینمایی چشم آذر

بخش عمده فعالیت های ناصر چشم آذر از دهه ۶۰ به این سو، به موسیقی فیلم هایش برمی گردد و در این زمینه با کارگردانان شناخته شده ای همکاری داشته است. 
چشم آذراولین کار سینمایی خود راسال ۶۳ با فیلم «تاراج» اولین ساخته ایرج قادری بعد از انقلاب آغاز کرد. البته در فیلم «می خواهم زنده بمانم» هم با این بازیگر و کارگردان همکاری داشته است.

او بعد از ساخت موسیقی فیلم «سمندر» به کارگردانی محمود کوشان (سال ۱۳۶۴)، موسیقی فیلم «اجاره نشین ها» به کارگردانی داریوش مهرجویی را ساخت؛ از آثار شاخص این کارگردان که همچنان تماشایی است. او در ادامه در فیلم های «شیرک»، «هامون»، «بانو»، «داستان های جزیره» و «میکس» با مهرجویی همکاری داشت. 
اولین همکاری ناصر چشم آذر با سیروس الوند سال ۶۶ با فیلم «محموله» آغاز شد.

البته در فیلم های «چهره»، «برگ برنده»، «تله» و «زن دوم» هم با این کارگردان همکاری داشته است. «لنگرگاه» اولین همکاری این آهنگساز با کیومرث پوراحمد بود و در ادامه در فیلم های «شکار خاموش»، «سفرنامه شیراز» و «خواهران غریب» بوده است. البته موسیقی سریال «قصه های مجید» هم از ساخته های چشم آذر است. دو تا از ساخته های پوراحمد که همچنان شنیدنی است و درخاطر مردم سپرده شده و نام و هنر ناصر چشم آذر را جاودان کرده است.

ناصر چشم آذر تا سال ۱۳۹۶.۷۴ موسیقی فیلم در همکاری با کارگردانانی چون تهمینه میلانی، مهدی فخیم زاده، رسول ملاقلی پور، محمدعلی باشه آهنگر، مسعود اطیابی، پوران درخشنده، شاهد احمدلو، مهدی صباغ زاده، ابوالحسن داوودی، ناصر تقوایی، خسرو ملکان، منوچهر هادی و… ساخته است که در برخی از آثارش موفق به دریافت سیمرغ جشنواره فیلم فجر هم شده است.

آخرین موسیقی فیلمی که ساخته «نبات» نام دارد از ساخته های پگاه ارضی. این هنرمند همچنین ۱۱ آلبوم بی کلام با نام های «شکوفه های ایران»، «خواهران غریب»، «شب های تهران»، «باران شادی ۱ و ۲ و ۳»، «طلوع عشق» و «باران عشق» تولید کرده است. از ساخته های او در مجموعه های تلویزیونی علاوه بر «قصه های مجید»، «خواب و بیدار» ساخته فخیم زاده است که بسیارمورد توجه بود. ناصر چشم آذر بامداد روز جمعه ۱۴اردیبهشت ۱۳۹۷ بر اثر سکته قلبی در تهران درگذشت؛ مرگی ناباورانه که همگان را در بهت و حسرت گذاشت. اگرچه به گفته یاران و دوستانش چشم آذر با آثارش همچنان زنده است و هر سال کنسرت هایی با عاشقانه های او برگزار می شود تا یاد و آثارش همچنان تکرار و تکرار شود. 

هنرمندی منحصر به فرد

قاسم افشار از جمله خوانندگان پاپی است که با ناصر چشم آذر همکاری داشته است. این خواننده در گفت وگو با «ایران» دراین باره بیان کرد: «ازسال ها قبل با موسیقی های آقای چشم آذر آشنایی داشتم. شاید ۲۰سال گذشته بود و بلکه بیشتر. به یاد دارم اولین دیدارمان در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود و آن روز صحبت هایی در خصوص مباحث موسیقی مطرح شد و بعد از آن درکنفرانسی با موضوع «آب» یک کار با همکاری آقای چشم آذر انجام گرفت.

از آن زمان آشنایی و دوستی هایمان بیشتر شد و در ادامه در سریال «خسته دلان» به کارگردانی سیروس الوند همکاری داشتیم و خواننده این کار بودم که شعر آن به سروده خود آقای الوند بود با تنظیم و آهنگسازی آقای چشم آذر. بعد از آن متأسفانه فرصت همکاری بیشتری فراهم نشد. البته قرار بود در کنسرت نوستالژی ناصر چشم آذر که با یادی از عاشقانه های این آهنگساز بود و برگزار شد، همکاری داشته باشم که توافق انجام نشد. در واقع اولین پیشنهاد همکاری را با من مطرح کردند. »

قاسم افشار درباره سبک کاری ناصر چشم آذر که موجب ماندگاری آثارش شده است، گفت: «ناصر چشم آذر از نابغه های موسیقی است. هنرمندی که در خانواده هنری متولد شد و رشد کرد و از کودکی با موسیقی آشنا بود و ساز می نواخت و موزیسین بسیار بااحساسی بود. پیانو و آکاردئون از سازهای اصلی آقای چشم آذر بود اما دیگر سازها را هم به خوبی می شناخت و از آهنگسازان درجه یک بود.»

او درادامه افزود: «ناصر چشم آذر از آهنگسازان نسل قبل از انقلاب است و در آن دوران با خواننده های بسیاری همکاری داشته و همچنان آثارش ماندگار است. بعد از انقلاب هم تولیدات بسیار خوبی در زمینه آهنگسازی داشت و کارهای مانایی هم از آن دوران به جا مانده است، اما موضوعی که برای من بسیار حائزاهمیت است این که تنظیم های او کاملاً منحصربه فرد و امضای خود ناصر چشم آذراست.

شاید هم یک دلیل آن تعهد کاری است که همیشه مد نظر قرار می داد و در ساخت و تنظیم آثارش زمان بسیاری صرف می کرد تا کار به بهترین شکل تولید شود. نکته دیگر دانشی بود که نسبت به هنرش داشت و بی تردید این موضوع موجب جاودانگی نام وهنرش شد و افسوس که خیلی زود ایشان را از دست دادیم.»

او در ادامه صحبت هایش درباره موسیقی فیلم های ناصر چشم آذر بیان کرد: «آقای چشم آذر در زمینه موسیقی فیلم کارنامه پربار و درخشانی دارد و از جمله آثار شاخص او«خواهران غریب» است با بازی مرحوم خسرو شکیبایی که بسیار ماندگار است. موسیقی متن های او هم درجه یک و متمایز با دیگر آهنگسازان است. در واقع آثار او رنگ و بوی خاص خودش را دارد. »

افشار در ادامه صحبت هایش گفت: «قبل و بعد از انقلاب آهنگسازان بسیار بزرگی در کشورمان حضور داشتند و کارهای بسیار ارزشمندی هم در این زمینه تولید شده است مانند مرحوم واروژان یا بابک بیات و دیگر خالقان موسیقی که هر کدام سبک و سلیقه خاص خود را داشتند و آن را حفظ کردند و ادامه دادند و این همان رمز ماندگاری آثار موزیسین های بزرگ ایران است.»

این خواننده درباره عدم ماندگاری یا پایبند ماندن به سبکی خاص در آهنگسازی در نسل امروز اظهار کرد: «یک بخش آن مربوط به دانش و سواد موسیقی است. در واقع از زمانی که اغلب کارها وابسته به سیستم های کامپیوتری شد، ماندگاری کارها هم آرام آرام کم رنگ و کم رنگ تر شد اما آقای چشم آذر از آن دسته آهنگسازانی بود که ساعت ها برای تولید یک اثر زمان صرف می کرد و برای تک تک سازها پارتیتور خوب می نوشت تا آنچه که بر دلش می نشست خلق شود.

اما در حال حاضر اغلب کارها به گونه ای دیگر تولید می شود. شاید هم اشکالی بر آن وارد نباشد اما دیگر آن حس و حال و آن جان بخشی وجود ندارد یا کمتر دیده و شنیده می شود و همین موضوع دلیل تمایز آهنگسازانی چون ناصر چشم آذر با دیگر همرده های خود است و همین امر نام او را مانا و ماندگار کرد.» قاسم افشار درباره تأثیرگذاری رسانه در دیده شدن کار هنرمند افزود: «بی تردید بسیار اثرگذار است.

رسانه ملی خود متولی هنر است و بر این اساس بایستی در این زمینه نگاه های جدی داشته باشد. خود من حدود سال های ۷۶-۷۵ کار خود را شروع کردم و رسانه ملی در این زمینه بسیار مؤثر بود و بیننده های بسیاری داشت و به همین نسبت کارهای ما دیده می شد.

البته در حال حاضر شرایط به گونه ای دیگر شده و رسانه مردم و هنرمندان صفحه های اینستاگرام و… است و تولیداتشان از طریق همین صفحات مجازی منتشر و شنیده می شود. 

پس کی می رسند انگورها

دوستی ما در جوانی افتتاح شد، نخست خدمت تان بگویم، یک روز از جام جم پیاده می رفتیم، آسمان ابری بود، باران می بارید و نمی بارید، نرسیده به میدان ونک ایشان توقف کرد، غروب شده بود و ازآن نزدیکی صدای نی لبک می آمد و نمی آمد، زیرا، باد می وزید و صدای نی لبک را دور و نزدیک می کرد، رهگذران دیده نمی شدند، شاید پشت غارغار کلاغ ها ایستاده بودند و به آواز نی لبک گوش می کردند.

من برگشتم، دیدم آقای چشم آذر گریه می کند، من هم گریه ام گرفت، ایشان از من پرسید چرا گریه می کنی؟ گفتم دیدم شما گریه می کنی، من هم گریه ام گرفت. آن وقت به هم نگاه کردیم و خدا می داند ما چقدر خندیدیم. من بعدتر در یک بند از مقطع ترانه ای نوشتم، مردی که می نواخت، در گرگ و میش شهر، درنای نی لبک، مردی که می گریست، با چشم آسمان، بالاتر از ونک، یادت بهانه شد، کم کم ترانه شد، تهران از این طرف.

مقصود اینکه ما خیلی دوست هم بودیم، در هر دیدار خیلی با هم حرف می زدیم، خیلی درد دل می کردیم و خیلی می خندیدیم، گاهی هم از هم خبر نداشتیم، آقای چشم آذر و من شاید بیست و یکی- دو- سه ساله بودیم که با هم آشنا شدیم، آن زمان من «شب تغییر شکل داده شده» را کار می کردم، استاد علی اصغر محتاج درباره آن تله تئاتر با من گفت وگو کردند، مصاحبه با یکی- دو قطعه شعر من در مجله تماشا منتشر شد، به نظرم خوانده شدن آن شعرها موجب شد از من دعوت کنند تا تصنیفی روی ملودی زیبای ایشان بنویسم، اصلاً ترانه نوشتن من با همان ترانه «زائر» روی ملودی زیبای ایشان و صدای کم نظیر خواننده اش افتتاح شد، آقای چشم آذر نازنین ما، در خاندان موسیقی بالیده بود، ایشان با دانش موسیقایی در تصنیف موسیقی اینسترومنتال کم نظیر بود، نمونه اش آثار ماندگار او در تصنیف موسیقی فیلم، مجموعه های تلویزیونی و همین نمونه سازی او «باران عشق» است.

 شما بهتر از من می دانید که ذائقه بیشتر هموطنان ما موسیقی کلامی است و «باران عشق» نمونه موسیقی بی کلامی است که با استقبال هموطنان ما مواجه شد، حیف که آقای چشم آذر ناتمام ماند، خیلی زود عازم عالم ناز شد، گاهی سرنوشت از ما جلو می افتد، چنان که پس از سال ها بنا بود ما با هم روی آلبومی کار کنیم که به قول سعدی گرامی، ناگهان بانگی برآمد خواجه مرد، یا به قول شمس لنگرودی عزیزمان، باد می وزد و میوه نمی داند هنگام افتادن او اکنون است. ما مردم در شکل تاریخی مصرف کننده موسیقی باکلام هستیم. موسیقی بی کلام بیشتر مردم ما را حالی به حالی نمی کند. به شکل تاریخی، ما ذائقه به موسیقی (اینسترومنتال) سازی نداریم، برای همین موسیقی ما همواره پاکش ترانه بوده است. موسیقی مردموار (پاپ) ما، با ترانه فهم می شود.

در آشکارسازی دلیل ارتباط مردم نازنین مان با موسیقی سازی ایشان در قصه ای که روایت می کند پنهان شده است. موسیقی سازی ایشان قصه دارد. یکبار در اتاق روی بام خانه شان روی پیانو قطعه ای می ساخت، ما گریه می کردیم، در آن میان، آقای مهرجویی گفت؛ یک نفر از ما سه نفر بپرسد چرا گریه می کنید؟ در همان حال هر سه خندیدیم، به نظرم شاید چون ایشان موسیقیدان و موسیقی سازی پدرزادی بود.

در آخر باید بگویم حرف زدن درباره آقای ناصر چشم آذر مانند آب دادن به سایه درخت هاست. 

هفت سال از رفتن ناصر چشم آذر گذشت

آقای کیارستمی گفت: «تو نابغه ای!» گفتم: «شوخی نکنید. نابغه کجا! من کجا!» کیارستمی گفت: «بسیار عالی بود.» حالا شد هفت سال که یکی از نوابغ سینما و موسیقی ایران دیگر در میان ما نیست. باید به آقای کیارستمی اعتماد کنیم، مگر چند آهنگساز داریم که در ۱۲ سالگی وارد ارکستر رادیو شوند و در ۱۳ سالگی جایزه ویژه موسیقی را به خاطر نواختن آکاردئون دریافت کنند؟

بعدتر در ۱۷ سالگی رهبری ارکستر کنند و ۱۸ سال شان که شد، سفرهای رسمی شان را با گوگوش به عنوان آهنگساز و مدیر گروه موسیقی شروع کنند؟ چشم آذر که پیگیرانه مسیر موسیقی اش را پشت هم دنبال می کرد، دوره جاز را در آمریکا گذراند، یک برنامه تلویزیونی موسیقی راه انداخت و شاگردی بزرگ ترین استادان این سرزمین همچون مرتضی حنانه و ملیک اصلانیان را کرد.

بعد از آن باز هم دنبال وجوه مختلف موسیقی و هنر رفت، درس موسیقی فیلم و موسیقی الکترونیک خواند و زمانی که به ایران بازگشت، در مقایسه با کارنامه کاری قبلی اش که بیشتر حول محور ساخت ترانه و تصنیف می گذشت، برای ایرج قادری موسیقی فیلم را نوشت؛ کاری که تا سالیان سال اصلی ترین کاری بود که به عنوان موزیسین انجام داد.

حالا او رفته تا یکی دیگر از غول های موسیقی فیلم ایران و نسل اول آهنگسازان سینمای ایران دیگر در میان ما نباشد. ناصر چشم آذر در زمره آهنگسازان تحصیلکرده و باسوادی بود که سال ها در خارج از ایران درس موسیقی خوانده بود، علمش را به روز کرده و بعد به ایران برگشته و کار کرده بود. زمانی که کمتر کسی از سازهای الکترونیک سر درمی آورد، او با سینتی سایزر آشنا بود، می نواخت، قطعه می ساخت و اگر دیگر همکارانش نیاز به این ساز داشتند، در اختیارشان قرار می داد.

مجید انتظامی که هم دوره اوست، می گوید: «در آن دوران دستگاه موسیقی الکترونیک در ایران وجود نداشت و تنها ناصر چشم آذر این دستگاه را خریداری کرده بود و کارکردن با آن را می دانست. یکبار سیستم خود را به استودیو آورد و بخش های اصلی موسیقی «ترن» را در استودیو اجرا و ضبط کردیم. البته با ناصر در دیگر موسیقی فیلم هایم همچون بایسیکل ران، عروس افغان و مجموعه تلویزیونی محاکمه نیز همکاری داشتیم و نوازنده ساز آکاردئون بود. »

چشم آذر همچون همدوره ای های دیگرش که نسل اول آهنگسازان موسیقی فیلم ایران را تشکیل می دادند، اهل ملودی بود. چیزی که در نسل بعدی بسیار کمرنگ شد و فیلم ها به هوای مینی مالیسم، پست مدرنیسم و انبوهی ایسم های دیگرِ بی بویی که در جهان موسیقی پراکنده شد، از آهنگ های بیادماندنی تهی شدند.

چشم آذر نه تنها در حوزه موسیقی فیلم که در آهنگسازی ترانه و تصنیف هم ید طولایی داشت، به ملودی سوار بود و این را شاید باید یکی از مهم ترین المان های کاری او محسوب کرد. با اینکه در میان هم نسلان او آهنگسازان ملودی پرداز بسیاری کار می کردند، اما هیچ کدام شان با اختلاف، توانایی او را در ساخت قطعات باکلام نداشتند.

همین توانمندی به او کمک کرده بود تا در موسیقی فیلم هم شماری از بیادماندنی ترین آثار را آهنگسازی کند. موسیقی آثار مطرحی چون اجاره نشین ها، می خواهم زنده بمانم، خواهران غریب، قارچ سمی، دره شاپرک ها وای ایران در این دسته اند که قطعات برخی از آن ها همچون خواهران غریب وارد فرهنگ و حافظه شنیداری ایرانی ها شده است.

به اینها اضافه کنید موسیقی سریال هایی چون قصه های مجید که واریاسیونی بود از یک تم قدیمی اصفهانی، همین طور آپارتمان که تم ماندگارش باعث شده بود تا مخاطب با آن بتواند به راحتی ارتباط برقرار کند. این راحتی و سادگی ویژگی قطعات چشم آذر بود. سادگی کودکانه ای که همچون روحیه او در آثارش در جریان بود و اگر چشم آذر را از نزدیک می شناختید، این کودکانگی که گاه آغشته به هیجان و حرف های عجیب و غریب می شد را می دیدید. بخشی از آن حال و هوا را می توان در میکس مهرجویی و حضور او به شکلی مستندگونه دید. 

چشم آذر در حوزه موسیقی بی کلام هم یکی از پرفروش ترین آلبوم های تاریخ موسیقی ایران یعنی «باران عشق» را ساخت که به جرأت می توان گفت بیش از ۲۰ سال در صدر آلبوم های موسیقی بی کلام ایران ایستاده بود؛ آلبومی که با یک سینتی سایزر توسط چشم آذر ساخته شده بود و خودش خاطره ساختش را این طور تعریف می کند: «سال ۷۱ سال بیکاری من بود و فقط ۱۰ هزار تومان در حسابم داشتم تا اینکه بهرام بحرینی پیش من آمد و درخواست آلبوم بیکران را کرد که نتیجه آن باران عشق شد. می خواستم واقعه کربلا را با معجزه باران عشق امام حسین و یارانش سیراب کنم و تجسم کردم با صدای موج آب و باران ساختم و با استقبال مردم فهمیدم که تنها نیستم.» و البته در جایی دیگر درباره حال و هوای آن از چشم خودش می گوید: «باران عشق، اشک مادران داغ دیده جنگ تحمیلی ایران و عراق است که بر مزار پاک گل لاله هایشان گریستند و گریستند و گریستند…»

این خبر توسط سایت خبرآنلاین منتشر شده و خبر ناب صرفا آن را به اشتراک گذاشته است.

منبع : خبرآنلاین